امیر سرلشکر شهید «منصور ستاری خواص» از فرماندهان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران بود که بین سال‌های ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۳ فرماندهی این نیرو را برعهده داشت. وی طرح‌ها و ابتکار‌های زیادی در تجهیز سیستم‌های راداری و پدافندی نیروی هوایی به اجرا گذاشت که در دفاع مقدس توان نیروی هوایی را در سرنگونی هواپیما‌های متجاوز دشمن دوچندان کرد.
امیر سرلشکر شهید «منصور ستاری خواص» ۲۹ اردیبهشت سال ۱۳۲۷ متولد شد. وی سال ۱۳۴۶ وارد دانشکده افسری ارتش شده و دوره علمی کنترل رادار را در آمریکا گذراند و سپس به‌عنوان افسر کنترل شکاری نیروی هوایی، در ارتش مشغول به کار شد.
«منصور ستاری» افسری مؤمن، متعهد، شجاع، آگاه، تیزهوش و کاردان بود و طرح‌ها و ابتکار‌های زیادی در تجهیز سیستم‌های راداری و پدافندی به اجرا گذاشت که در طول جنگ تحمیلی توان نیروی هوایی را در سرنگونی هواپیما‌های متجاوز دشمن دوچندان کرد؛ بنابراین به‌علت فعالیت‌های بیش از حدی که در اجرای طرح‌های جنگی از خود نشان داد، سال ۱۳۶۲ به سمت معاون عملیات فرماندهی پدافند نیروی هوایی منصوب شد.
وی سال ۱۳۶۴ به‌عنوان معاونت طرح و برنامه نیروی هوایی انتخاب شد و به‌علت لیاقت و کاردانی و شایستگی که از خود نشان داد، در بهمن سال ۱۳۶۵ نیز به سمت فرماندهی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران منصوب شد و تا هنگام شهادت عهده‌دار این مسئولیت بود.
شهید «منصور ستاری» افسری مؤمن، متعهد، شجاع، آگاه، تیزهوش و کاردان بود و طرح‌ها و ابتکار‌های زیادی در تجهیز سیستم‌های راداری و پدافندی به اجرا گذاشت که در طول جنگ تحمیلی توان نیروی هوایی را در سرنگونی هواپیما‌های متجاوز دشمن دوچندان کرد؛ به‌طوری که اجرای طرح «چابک‌سازی سایت‌های هاگ» موجب خلق حماسه‌ای بزرگ در عملیات «والفجر هشت» شد و همچنین تلاش در جهت حفاظت از نفت‌کش‌ها و نگهداری از مجتمع‌های پتروشیمی و میدان‌های گازی، نیز از دیگر فعالیت‌های مهم امیر سرلشکر منصور ستاری در دوران دفاع مقدس به‌شمار می‌آید.
این شهید والامقام پس از دوران دفاع مقدس نیز با راه‌اندازی مرکز جهادخودکفایی نیروی هوایی ارتش و مؤسسات فنی و صنعتی پیشرفته، پروژه‌های مهمی همچون ساخت هواپیمای پرستو، ساخت اولین جنگنده ایرانی به‌نام آذرخش را به سرانجام رساند.
امیر سرلشکر «منصور ستاری» ۱۵ دی سال ۱۳۷۳ در سانحه سقوط هواپیما در نزدیکی فرودگاه بین‌المللی شهید بهشتی اصفهان به‌همراه «سید علیرضا یاسینی» معاون هماهنگ‌کننده و رئیس ستاد نیروی هوایی، «مصطفی اردستانی» معاونت عملیات نیروی هوایی و تعدادی دیگر از افسران و فرماندهان نیروی هوایی ارتش، به شهادت رسید.
تولد، دوران کودکی و تحصیلات
«منصور ستاری» ۲۹ اردیبهشت سال ۱۳۲۷ در روستای «ولی‌آباد» از توابع شهرستان «قرچک» واقع در استان تهران متولد شد. وی دوران ابتدایی را در مدرسه «ولی‌آباد» ورامین و دوران متوسطه را در قریه «پوینک» باقرآباد گذراند و در طول دوران تحصیل خود، همواره یکی از شاگردان ممتاز کلاس به شمار می‌رفت.
«منصور ستاری» ۹ ساله بود که پدرش را از دست داد. وی از همان دوران کودکی، علاقه داشت تا ایران همیشه خودکفا باشد؛ لذا به‌گفته خودش، در راه مدرسه، درس می‌خواند و چون سرش در کتاب بود، داخل چاله می‌افتاد؛ برای همین از راه بیابان که صاف بود به مدرسه می‌رفت.
پس از اخذ مدرک دیپلم، سال ۱۳۴۶ وارد دانشکده افسری ارتش شد و پس از پایان دوره دانشکده، به درجه ستوان دومی نایل آمد. وی در سال ۱۳۵۰ جهت طی دوره علمی کنترل رادار به آمریکا اعزام شد و پس از گذراندن دوره یک‌ساله، سال ۱۳۵۱ به ایران بازگشت و به‌عنوان افسر کنترل شکاری نیروی هوایی، در ارتش مشغول به کار شد.
فعالیت‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران
«منصور ستاری» سال ۱۳۵۴ در کنکور سراسری شرکت کرد و در رشته برق و الکترونیک پذیرفته شد. وی در حالی که تعدادی از واحد‌های دانشگاهی را گذرانده بود؛ اما با پیروزی انقلاب اسلامی و سپس شروع جنگ تحمیلی، تحصیل را کنار گذاشت و همدوش دیگر آحاد مردم و همرزمان خود در ارتش جمهوری اسلامی ایران، به پاسداری از دستاورد‌های انقلاب اسلامی پرداخت.
فعالیت‌ها در دوران دفاع مقدس
«منصور ستاری» افسری مؤمن، متعهد، شجاع، آگاه، تیزهوش و کاردان بود و طرح‌ها و ابتکار‌های زیادی در تجهیز سیستم‌های راداری و پدافندی به اجرا گذاشت که در طول جنگ تحمیلی توان نیروی هوایی را در سرنگونی هواپیما‌های متجاوز دشمن دوچندان کرد؛ بنابراین به‌علت فعالیت‌های بیش از حدی که در اجرای طرح‌های جنگی از خود نشان داد، سال ۱۳۶۲ به سمت معاون عملیات فرماندهی پدافند نیروی هوایی منصوب شد.
طرح‌ها و برنامه‌هایی که «منصور ستاری» ارائه می‌داد، بسیار منطقی، عملی، کاربردی و مؤثر بود؛ از این رو در سال ۱۳۶۴ به‌عنوان معاونت طرح و برنامه نیروی هوایی انتخاب شد و به‌علت لیاقت و کاردانی و شایستگی که از خود نشان داد، در بهمن سال ۱۳۶۵ نیز با درجه سرهنگی به سمت فرماندهی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران منصوب شد و تا هنگام شهادت عهده‌دار این مسئولیت بود.
ایفای نقش‌های مختلف و تأثیرگذار در جریان جنگ تحمیلی از جمله در زمینه پدافند هوایی با اجرای طرح «چابک‌سازی سایت‌های هاگ» که موجب خلق حماسه‌ای بزرگ در عملیات «والفجر هشت» شد و همچنین تلاش در جهت حفاظت از نفت‌کش‌های ایران و نگهداری از مجتمع‌های پتروشیمی و میدان‌های گازی، از جمله فعالیت‌های مهم امیر سرلشکر منصور ستاری در دوران دفاع مقدس به‌شمار می‌آید.
امیر سرلشکر «منصور ستاری» همچنین با راه‌اندازی مرکز جهادخودکفایی نیروی هوایی ارتش و مؤسسات فنی و صنعتی پیشرفته، نقش بی‌بدلیلی در ارتقاء توان نگهداری در نیروی هوایی ارتش از جمله ساخت قطعات ایفا کرد که حاصل این تلاش‌ها به ساخت اولین جنگنده ایرانی با نام «آذرخش» رسید.
جانبازی
«منصور ستاری» در عملیات «خیبر» وقتی در محاصره بمباران شیمیایی قرار گرفته بود، ماسک خود را تقدیم به پیرمردی که راننده لودر بود کرد؛ لذا بر اثر این اقدام، وی تا زمان شهادت از شامه بویایی بی‌بهره شده بود و تا پایان عمر این موضوع را مخفی می‌کرد.
فعالیت‌ها پس از دوران دفاع مقدس
امیر سرلشکر «منصور ستاری» پس از دوران دفاع مقدس تا زمان شهادتش نیز هیچ‌گاه در راه خدمت به نظام جمهوری اسلامی ایران از پای ننشست. وی ضمن ادامه فعالیت‌های فنی و صنعتی خود، در پروژه‌های دولتی در راستای امور مهندسی و تأسیساتی، افزایش کارایی و استخراج از معادن و تأمین نیازمندی‌های صنایع نفتی و پتروشیمی کشور و… فعالیت کرد. همچنین طراحی خودروی «شمس» و تأسیس هواپیمایی «ساها» نیز از دیگر اقدامات شهید «ستاری» پس از دوران دفاع مقدس بود.
امیر سرلشکر «منصور ستاری» منطقی‌ترین راه برای کاهش اثرات محدودیت اعتباری و روبه‌رویی با شرایط پس از جنگ را انتخاب کرد و آن راه، خودکفایی هرچه بیشتر نیروی هوایی ارتش بود؛ بنابراین علاوه‌بر آن‌که از خروج اعتبارات نیروی هوایی ارتش جلوگیری می‌کرد، توان تولیدی و خدماتی را نیز افزایش داده و درآمد‌های حاصل از این قبیل فعالیت‌ها را همواره تحت کنترل و نظارت دقیق قرار می‌داد که به‌عنوان پشتوانه‌ای برای اجرای برنامه‌های سازندگی مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
اقدامات، طرح‌ها و برنامه‌ها
از اقدامات مهم و بنیادین امیر سرلشکر شهید «منصور ستاری» می‌توان اجمالاً به مواردی چند زیر اشاره کرد:
۱- تأسیس دانشکده پرواز (خلبانی) این آرزوی دیرینه هر ایرانی وطن پرست و پرسنل نیروی هوایی بود. اولین سری دانشجویان خلبانی در مهرماه سال ۱۳۶۷ وارد دانشکده پرواز شدند.
۲- تأسیس دانشگاه هوافضا با ۸ گرایش تحصیلی و مبتنی بر برنامه‌های آموزشی ـ مجموعه‌های کارشناسی و مصوبات وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
۳- تأسیس دانشکده پرستاری و راه اندازی مرکز تحقیقات و آموزش پزشکی (پاتولوژی) نیروی هوایی.
۴- توجه به آموزش کارا (حین خدمت) و آموزش پرسنل رده میانی.
۵- ایجاد هنرستان کارودانش ـ فنی و حرفه‌ای درمرکز آموزش‌های هوایی و اجرای برنامه‌های آموزش و پرورش برای افرادی که حداکثر با سن ۱۶ سال به استخدام نهاجا درآمده بودند تا بتوانند همانند دانش آموزان دبیرستان به تحصیل بپردازند و دیپلم رسمی کشور به آن‌ها اعطاشود.
۶- ایجاد شبکه دیده‌بانی به منظور تقویت سیستم پدافندی کشور ـ ایجاد شبکه دیده‌بانی بصری ـ ایجاد موانع هوایی بر فراز دره‌ها، گذرگاه‌ها، ارتفاعات و…
نصب رادار در سد «دز»
رادار «دهلران» در ابتدای جنگ تحمیلی به اشغال بعثی‌ها درآمد؛ لذا دشت بزرگ خوزستان چشم و چراغ خود را از دست داد. آن‌موقع امیر سرلشکر «منصور ستاری» که درجه سرگردی داشت، به‌همراه تعدادی از همافران و درجه‌داران متدین و انقلابی ارتش، اقدام به نصب و راه‌اندازی رادار موبایل انگلیسی در سد «دِز» کردند.
وقتی رادار سد دِز نصب و عملیاتی شد، در عملیات «فتح‌المبین» عملکرد خود را نشان داد؛ به‌گونه‌ای که رزمندگان اسلام توانستند با هدایت هواپیماها و سایت موشکی «هاگ» و جنگ‌افزار‌های دیگری مانند ضدهوایی‌های «اورلیکن» و ۲۳ میلی‌متری و موشک «راپیر» از طریق این رادار، تعداد قابل توجهی هواپیمای دشمن را سرنگون کنند.
طرح چابک‌سازی سایت‌های «هاگ»
امیر سرلشکر «منصور ستاری» با اجرای طرحی موسوم به «چابک‌سازی» حداقل سیستم و سامانه‌ای را که در منطقه عملیاتی می‌شد علیه هواپیما‌های عراقی بهره برد را به‌کار گرفت و گسترش داد؛ لذا این اقدام امیر «ستاری» موجب شد تا پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در عملیات «والفجر هشت» بتواند ۷۲ جنگنده ارتش بعث عراق را منهدم کند.
سامانه‌های موشکی «هاگ» دارای یک سامانه راداری تحت عنوان «P.A.R» هستند که تا یک مسافتی، می‌تواند اهداف را رصد کرده و سپس افسر T.C.O علیه آن‌ها اقدام تاکتیکی کند. این سامانه به‌دلیل این‌که یک آنتن بزرگی داشت و عراقی‌ها نیز با استفاده از هواپیما‌های «میگ ۲۵» خود پیوسته از مناطق عملیاتی فیلم‌برداری و عکس‌برداری می‌کردند؛ بنابراین خیلی راحت مورد رصد دشمن قرار می‌گرفتند و بعثی‌ها نهایتاً می‌توانستند با استفاده از هواپیما‌های ضدرادار و یا هواپیما‌های بمباران، به آن‌ها صدمه وارد کنند؛ لذا امیر سرلشکر «منصور ستاری» برای این‌که حجم اقدامات تاکتیکی و تخریبی دشمن بعثی کمتر شود، رادار‌های «P.A.R» سامانه‌های «هاگ» را از مدار خارج کرده و مأموریت رصد، کشف و واگذاری اهداف را به برعهده رادار تاکتیکی بندر امام خمینی (ره) واگذار کرد و این رادار نیز با داشتن مختصات دقیق سامانه‌های «هاگ»، اهداف را به این سامانه‌های موشکی که آن زمان «کوثر ۱» تا «کوثر ۷» نامیده می‌شدند، واگذار می‌کرد و این سایت‌ها علیه اهداف اقدامات تاکتیکی می‌کردند.
ارتقاء توان نگهداری در نیروی هوایی ارتش
امیر سرلشکر «منصور ستاری» که به‌واقع معماری آینده‌نگر برای سیستم پدافند هوایی کشور بود، با راه‌اندازی تأسیسات و امکانات جدید تعمیر و نگهداری و نیز اجرای پروژه‌هایی نظیر پروژه «اوج» و همچنین راه‌اندازی مرکز پژوهش، تحقیقات و آموزش (پتا) توان نگهداری نیروی هوایی ارتش را تقویت و به چندین برابر قدرت قبلی ارتقاء داد که این مهم، برای کشوری که پایه‌های صنعتی آن تقریباً ضعیف بود، کاری شگرف به حساب می‌آمد.
پروژه «اوج»
سال ۱۳۶۵ شهید «منصور ستاری» فرمانده نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به‌همراه مسئولین وقت، به این فکر افتادند تا مرکزی را برای بازسازی هواپیما‌های آسیب‌دیده ایجاد کنند. مرکزی که نهایتاً بتواند از طریق بازسازی هواپیماها، به بستری برای ساخت هواپیما‌های جنگنده و آموزشی دست پیدا کند. به این ترتیب در سال ۱۳۶۶ شهید ستاری به همراه خلبان حیدر صفری و مهندس مرتضی سنایی، مرکزی به نام «پروژه اوج» را پایه‌گذاری کردند. پروژه اوج رفته‌رفته آن قدر اوج گرفت که بلافاصله پس از پایان جنگ تحمیلی، قدم‌های شایانی برای ساختن اولین جنگنده ایرانی برداشت.
ساخت هواپیمای «پرستو»
ایجاد مؤسسات فنی و صنعتی پیشرفته برای آموزش پروازی مرحله مقدماتی دانشجویان خلبانی با کمک مهندسین و متخصصین نهاجا با ساخت هواپیمای «پرستو» که از نظر امکانات عملیاتی، تقریباً شبیه هواپیمای «بونانزای» ساخت آمریکاست، از دیگر اقدامات مهم امیر سرلشکر «منصور ستاری» به‌شمار می‌رود.
حفاظت از نفت‌کش‌های ایران و نگهداری از مجتمع‌های پتروشیمی و میدان‌های گازی
عراق وقتی از هدف قرار دادن شهر‌ها نتیجه نگرفت، به جلوگیری از صادرات نفت و واردات کالا‌های معیشتی مردم از طریق بندر‌های خلیج‌فارس روی آورد؛ لذا آذر سال ۱۳۶۵ تغییر و تحولاتی در نیروی هوایی ارتش صورت گرفت و با چیدمان جدید، نیروی هوایی توان خود را بر این موضوع گذاشت تا به هر قیمتی که شده، نفت صادر شود؛ لذا یکی از مهمترین فعالیت‌های امیر سرلشکر شهید «منصور ستاری» طی سال‌های ۱۳۶۶ تا پایان جنگ تحمیلی، اسکورت ناوگان تجاری کشتی‌های نفت‌کش ایران در خلیج‌فارس و دریای عمان تا خروج آن‌ها بود.
انجام عملیات اسکورت با توجه به حجم عملیات جنگی و مضافاً حجم عملیات عادی و روزانه نهاجا، کاری بس عظیم بود. همچنین نگهداری مجتمع پتروشیمی بندر امام (ره)، حفاظت از میدان گازی کنگان و مواردی نظیر این‌ها یادآور اقدامات و جانفشانی‌های عقابان تیزپرواز و پرسنل پدافندی نیروی هوایی تحت فرماندهی و مدیریت این شهید والامقام است.
ساخت خودروی «شمس»
امیر سرلشکر «منصور ستاری» با بهره‌گیری از استعداد بالا و مدیریت موفق خود، در اواخر دهه شصت، خودروای بنزین‌سوز با نام «شمس» را طراحی کرد؛ اما این خودرو هیچ‌وقت به مرحله تولید انبوه نرسید. گفته می‌شود که نام این خودرو برگرفته از وی یعنی شهید منصور ستاری (شمس) است.
خودروی «شمس» با طول ۳۳۰ سانتی‌متر، عرض ۱۴۲ سانتی‌متر، و ارتفاع ۱۵۰ سانتی‌متر، دارای یک موتور ۴ سیلندر با حجم ۱۲۰۰ سی‌سی بوده و ۱۶۰ کیلومتر بر ساعت سرعت دارد. همچنین فاصله ۲۲۰ سانتی‌متری دو محور، گنجایش ۴۷ لیتری باک، قطر هشت متری دایره دورزدن و حدفاصل ۱۶ سانتی‌متری کف تا زمین، از دیگر مشخصات این خودروی چهار نفره است.
تأسیس هواپیمایی «ساها»
هواپیمایی «ساها» که نام آن مخفف عبارت «سرویس ارتباط هوایی ارتش» است، سال ۱۳۶۹ توسط امیر سرلشکر «منصور ستاری» فرمانده وقت نیروی هوایی ارتش تأسیس شد که وظیفه جابه‌جایی پرسنل ارتش جمهوری اسلامی ایران و عموم مردم را برعهده دارد. این شرکت هواپیمایی ابتدا به‌وسیله پنج فروند بوئینگ ۷۰۷ و پرواز‌های باری به‌وسیله ۲ فرورند از همین نوع هواپیما، کار خود را آغاز کرد.
هواپیمای «آذرخش»
«آذرخش» نام اولین جنگنده ایرانی است که با تلاش‌های امیر سرلشکر شهید «منصور ستاری» طی راه‌اندازی «پروژه اوج» طراحی و ساخته شد؛ اما اعلام رسمی ساخت این جنگنده در بهار سال ۱۳۷۶، زمانی صورت گرفت که سه سال از شهادت سرلشکر ستاری می‌گذشت. همچنین صاعقه، شفق، قاهر ۳۱۳ و… نیز از دیگر جنگنده‌های بومی ایرانی هستند که متعاقب تولید جنگنده «آذرخش»، در داخل کشور طراحی و ساخته شدند.
یک‌سال پس از جنگ بود که گزارشی از سوی امیر منصور ستاری فرمانده وقت نیروی هوایی ارتش خدمت حضرت آیت‌الله خامنه‌ای ارسال شد. این گزارش حاوی خبر‌های خوبی ذیل پروژه «اوج ۱۱۰» بود که زمزمه‌های ساختن جنگنده «آذرخش» به‌عنوان اولین جنگنده ایرانی را نوید می‌داد. متعاقبا در دوم دی ماه ۱۳۶۸، ایشان نیز در پاسخ به گزارش فرمانده نیروی هوایی ارتش، با ابلاغ سلام خود به دست اندرکاران پروژه اوج ۱۱۰، اظهار داشتند: «شما باید ان‌شاءالله بتوانید این کار بزرگ را به اتمام برسانید».
سبک مدیریتی
اقدامات شهید ستاری بر چهار رکن اصلی استوار بود:
۱- طرح و برنامه صحیح از ابتدای فرماندهی همراه با آینده‌نگری هرچه ژرف‌تر.
۲- سازماندهی نیروی انسانی متعهد و کارا، مستعد و مبتکر و بیش از همه خوداتکا و خودباور در پروژه‌های توسعه پیشرفت.
۳- تأمین وسایل و تجهیزات با بهره‌گیری حداکثری از منافع موجود داخلی و با تکیه بر اهداف خودکفایی کشور.
۴- اعمال مدیریت پویا و متکی بر روابط انسانی و ایجاد محیطی هرچه مناسب‌تر برای تشریک مساعی همگانی.
شهادت
امیر سرلشکر «منصور ستاری» ۱۵ دی سال ۱۳۷۳ در سانحه سقوط هواپیما در نزدیکی فرودگاه بین‌المللی شهید بهشتی اصفهان به‌همراه «سید علیرضا یاسینی» معاون هماهنگ‌کننده و رئیس ستاد نیروی هوایی، «مصطفی اردستانی» معاونت عملیات نیروی هوایی و تعدادی دیگر از افسران و فرماندهان نیروی هوایی ارتش، به شهادت رسید.
هواپیمای حامل فرماندهان ارشد نیروی هوایی، از فرودگاه مهرآباد به پرواز در آمده و پس از ساعتی در کیش فرود می‌آید. فرماندهان تا بعدازظهر در کیش می‌مانند و سپس به سمت پایگاه هوایی اصفهان حرکت می‌کنند و توقف کوتاهی نیز در آن‌جا می‌کنند. ساعت ۲۰:۴۲ شب، خلبان هواپیما را به قصد تهران به پرواز درمی‌آورد. هنوز چند لحظه از پرواز نگذشته بود که خلبان با برج مراقبت فرودگاه اصفهان تماس می‌گیرد و اعلام می‌کند به‌دلیل بازشدن پنجره کابین، مجبور به فرود اضطراری است و درحالی که هواپیما مشغول گردش برای نشستن در اصفهان بود، در ۶۴ کیلومتری جنوب پایگاه اصفهان با زمین برخورد می‌کند.
مطالب برتر
شهید محسن فخری زاده
شهید مرتضی مطهری
شهید ابومهدی المهندس